Eşler evlenmeden önce veya sonra kanunda
yazılı ve yasal olarak düzenlenmiş mal rejimlerinden birini seçebilirler.
Eşler arasında yasal olan mal rejimi türü
edinilmiş mallara katılma rejimidir. Evlenmeden önce ya da sonra bir seçim
yapılmamış ise edinilmiş mallara katılma rejimi geçerli olur. Yeni Medeni
kanunun yürürlük tarihinden (01.01.2002) itibaren eşler bir yıl içinde başka
rejim seçmedilerse yasal rejim edinilmiş mallara katılma rejimidir.
Edinilmiş mal, eşlerin maaşları, taşınır
veya taşınmaz malları, kira, faiz gelirleri vb. olabilir. Edinilmiş mal
rejiminin tasfiyesinde mallar eşit olarak paylaştırılır.
Edinilmiş mallara katılma rejiminin
haricinde mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı ve mal ortaklığı rejimleri
mevcuttur.
Mal ayrılığı rejimi karı kocanın ayrı mal
varlıklarına sahip olması demektir. Yasal seçimlik mal rejimidir. Taraflar
evlenmeden önce ya da sonra sözleşme ile bu rejimi seçebilirler.
Paylaşmalı Mal Ayrılığı rejimi karı
kocanın iki ayrı grup mal varlığına sahip olması demektir. Kişisel olarak
sadece kendi kullanımlarına ait mallar herksin kendisine aittir. Ancak
paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin seçiminden sonra edinilen mallar, ortak
kullanılan menkul ve gayrımenkul mallar, ailenin geleceği için yapılan
yatırımlar ise eşler arasında eşit paylaştırılır. Paylaşmalı Mal Ayrılığı
rejiminde hangi malların ailenin ortak kullanımında olduğu, hangi malların
eşlerden birinin (genellikle kocanın) ticari faaliyetinde kullanıldığı kesin
olarak bilinmediğinden veya ispatlanamadığından, bu rejim altında da kadının
istismar edilmesi daha kolay olmaktadır.
Mal Ortaklığı rejimi, bu rejimin seçilmesinden
itibaren edinilen tüm mal ve gelirler ortak sayılır ve eşler tek başlarına bu
mallar üzerinde tasarrufta bulunamazlar. Kişisel mallar bu gruba girmez.
Eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulü ile, mal ortaklığı
rejiminin sona ermesi halinde, her eşe veya mirasçılarına ortaklık mallarının
yarısı verilir.
MEDENİ KANUN
Madde 202- Eşler arasında edinilmiş mallara
katılma rejiminin uygulanması asıldır.
Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda
belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler.
Madde 203- Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden
önce veya sonra yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak kanunda
yazılı sınırlar içinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler.
Madde 204- Mal rejimi sözleşmesi, ancak ayırt
etme gücüne sahip olanlar tarafından yapılabilir.
Küçükler ile kısıtlılar, yasal
temsilcilerinin rızasını almak zorundadırlar.
Madde 205- Mal rejimi sözleşmesi, noterde
düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Ancak, taraflar evlenme başvurusu
sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da
bildirebilirler.
Mal rejimi sözleşmesinin taraflarca ve
gerektiğinde yasal temsilcilerince imzalanması zorunludur.
Madde 218- Edinilmiş mallara katılma rejimi,
edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar.
Madde 219- Edinilmiş mal, her eşin bu mal
rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı
değerleridir.
Bir eşin edinilmiş malları özellikle
şunlardır:
1. Çalışmasının karşılığı olan
edinimler,
2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım
kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve
benzerlerinin yaptığı ödemeler,
3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen
tazminatlar,
4. Kişisel mallarının gelirleri,
5. Edinilmiş malların yerine geçen
değerler.
Madde 220- Aşağıda sayılanlar, kanun gereğince
kişisel maldır:
1. Eşlerden birinin yalnız kişisel
kullanımına yarayan eşya,
2. Mal rejiminin başlangıcında eşlerden
birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir
şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
3. Manevî tazminat alacakları,
4. Kişisel mallar yerine geçen değerler.
Madde 242- Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her
biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma
ve tasarruf haklarını korur.
Madde 243- İspat, borçlardan sorumluluk ve
paylı mülkün özgülenmesi konularında paylaşmalı mal ayrılığı rejimine ilişkin
hükümler uygulanır.
Madde 244- Eşlerden her biri, yasal sınırlar
içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını
korur.
Madde 245- Belirli bir malın eşlerden birine
ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür.
Eşlerden hangisine ait olduğu ispat
edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır.
Boşanma davası ile birlikte mal rejiminin
tasfiyesi ya da sık bilinen tabiriyle katkı payı alacağı talebi yapılabilir.
Türk gelenek ve göreneklerine göre evlilikte edinilen mallar genelde koca adına
kayıtlı kaldığından, bir ticari müessese koca adına kayıtlı olduğundan
çoğunlukla kadınlar bu taleplerde bulunur. Boşanma davası ile birlikte talep
edilse , açılsa dahi boşanma davası bittikten sonra boşanma dosyasından
ayrılarak ayrı bir dava şeklinde aile mahkemesinde görülür.
Boşanma davası ile birlikte talep
edilmezse boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde açılması
gerekir.
Mal rejiminin tasfiyesinde öncelikle aile
için kullanılan mallar ile kişisel mallar birbirinden ayrılır.
MEDENİ KANUN:
Madde 248- Her eş, diğer eşte bulunan mallarını
geri alır.
Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi sona
erdiğinde, üstün yararı olduğunu ispat eden eş, diğer önlemler yanında, eşine
payının ödeme günündeki karşılığını vermek suretiyle paylı mülkiyetteki malın
kendisine verilmesini isteyebilir.
Madde 249- Eşlerden biri diğerine ait olup,
paylaştırma dışı kalan bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya
korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa; mal
rejiminin sona ermesi hâlinde, katkısı oranında hakkaniyete uygun bir bedel
ödenmesini isteyebilir.
Aynı istem, paylaştırma dışı kalan malın
yerine geçen değerler için de geçerlidir.
Madde 250- Eşlerden biri tarafından paylaşmalı
mal ayrılığı rejiminin kurulmasından sonra edinilmiş olup ailenin ortak
kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini
güvence altına almaya yönelik yatırımlar veya bunların yerine geçen değerler,
mal rejiminin sona ermesi hâlinde eşler arasında eşit olarak paylaşılır.
Paylaştırmada işletmelerin ekonomik
bütünlüğü gözetilir.
Manevî tazminat alacakları, miras yoluyla
edinilen mallar ile karşılıksız kazandırmada bulunanın açık iradesinden aksi
anlaşılmadıkça, sağlararası veya ölüme bağlı tasarruflarla edinilen mallar
hakkında bu hüküm uygulanmaz.
Madde 251- Eşlerden biri, diğer eşin payını
azaltmak kastıyla paylaşmadan önce bir malı karşılıksız olarak elden çıkardığı
takdirde hâkim, diğer eşin alacağı denkleştirme bedelini hakkaniyete uygun
olarak belirler.
Mal rejiminin sona ermesinden önceki bir
yıl içinde diğer eşin rızası olmadan olağan hediyeler dışında yapılan
karşılıksız kazandırmaların bu eşin payını azaltmak kastıyla yapıldığı
varsayılır.
Bu tür kazandırmalara ilişkin
uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması
koşuluyla, kazandırmadan yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.