FİNANSAL
KİRALAMA (LEASİNG) SÖZLEŞMESİ
Finansal kiralama
yirminci yüzyılın başlarında ABD’de yatırım ve finansman sağlamak amacıyla
ortaya çıkmıştır. Türk hukukuna 1985 yılına 28. 06. 1985 tarih ve 3226 sayılı
Finansal Kiralama Kanunu ve ona uygun olarak çıkarılan iki yönetmelikle
girmiştir.
Finansal kiralama
(leasing) sözleşmelerinde malın mülkiyet hakkı ile ekonomik olarak işe
yararlılığını birbirinden ayrılarak malın hukuki sahibi ile ekonomik sahibini
farklı kişiler olur.
Leasing, yatırım
mallarının satın alınması yerine, kiralanarak kullanılmasını sağlar. Bu sayede
firmaların işletme sermayelerini çeşitli ihtiyaçlarının karşılanmasında
kullanılması ile verimliliğin ve karlılığın arttırılması amaçlanır.
Finansal kiralama
sözleşmesi kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın
aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini, her türlü
faydayı sağlamak üzere ve belirli bir süre feshetmemek şartı ile bedeli
karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören bir sözleşmedir.
Finansal kiralama
sözleşmelerinde kiralayan olarak bir katılım bankası, kalkınma ve yatırım
bankası ya da finansal kiralama şirketinin varlığı aranır. Bu sözleşmede
kiralayan finansal kiralama konusu malın zilyetliğini her türlü faydayı
sağlamak üzere kiracıya bırakması gerekir. Leasing bu özelliği nedeniyle
kullanma ve yararlanma hakkı veren bir sözleşme niteliğine sahiptir. Finansal
kiralama sözleşmesi karşılıklı borçlandırıcı sözleşme niteliğindedir. Kiracı
kiralayana kararlaştırılan kira parasını ödeme borcu altına girdiği gibi
kiralayanda malı kiracıya teslim borcu altına girer.
Finansal kiralama
sözleşmesi yazılı şekilde yapılır. Taşınmaz mallara ilişkin sözleşmeler
taşınmazın bulunduğu tapu kütüğünün şerhler hanesine, kendilerine mahsus özel
sicili bulunan taşınır mallara dair sözleşmeler bu malların kayıtlı oldukları
sicile tescil ve şerh olunur.
Bu sözleşmede
kiracını borçları şu şekilde sayılabilir;
• Kiralananı kullanma ve ondan
yararlanma borcu
• Kiralananı özenle ve amacına uygun
kullanma borcu
• Kiralananın her türlü bakımını
yaptırma ve onu koruma borcu
• Kiralananın bakım ve onarım
masraflarına katlanma borcu
• Kiralananın sigorta primlerini ödeme
borcu
• Kiralananın zilyetliğini başkasına
devretmeme borcu
• Kira bedelini ödeme borcu
Bu sözleşmede
kiralayanın borçları şu şekilde sayılabilir;
• Kiralama konusu malın zilyetliğini
kiracıya geçirme borcu
• Kiracıya kiralanan mal üzerinde her
türlü faydayı elde etme imkânını sağlama borcu
• Kiralama konuma malı sözleşme
süresince sigorta ettirme borcu
• Kiralama konusu malı başkasına
devretmeme borcu
Sözleşmede aksi
kararlaştırılmadığı sürece sözleşmede kararlaştırılan süre dolduğunda finansal
kiralama sözleşmesi sona erer. Bunu dışında kiracının iflası, ölümü ya da ayırt
etme gücünü
kaybetmesi durumunda
sözleşme kendiliğinden sona erecektir.
Kiracının tasfiye
sürecine girmesi ya da tasfiyeye girmeksizin finansal kiralama konusu mal ya da
hakkın tahsis edildiği işletmeni tasfiye etmesi durumunda kiracının talebi
üzerine sözleşme süresinden önce feshedilebilir.
Yeni kanuni düzenleme
uyarınca sözleşme bedelinin ödenmemesinden dolayı sözleşmenin feshi mümkündür.
Kiracının kira bedelini ödemede temerrüde düşmesi durumunda kiralayan,
sözleşmeyi kiracıya verdiği otuz günlük sürenin sonunda feshedebilir. Bu süre,
mülkiyetin sözleşme sonunda kiracıya geçeceğinin kararlaştırılmış olması
durumunda altmış gündür. Bir yıl içinde kira bedellerinden ikisinin zamanında
ödenmemesi nedeniyle ihtara muhatap olan kiracılarla yapılan sözleşmelerin,
kiralayan tarafından feshi mümkündür.
İLGİLİ
KANUN HÜKÜMLERİ
FİNANSAL KİRALAMA,
FAKTORİNG VE FİNANSMAN ŞİRKETLERİ KANUNU
MADDE 3 – (1) Bu Kanunun uygulanmasında;
a)
Birlik: Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Birliğini,
b)
Faaliyet kiralaması: Finansal kiralama dışında kalan kiralamayı,
c)
Fatura: 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre düzenlenen
fatura ve fatura yerine geçen belgeleri,
ç)
Finansal kiralama: Bir finansal kiralama sözleşmesine dayalı olmak koşuluyla,
bu Kanun veya ilgili mevzuatı uyarınca yetkilendirilen kiralayan tarafından
finansman sağlamaya yönelik olarak bir malın mülkiyetinin kira süresi sonunda
kiracıya devredilmesi; kiracıya kira süresi sonunda malın rayiç bedelinden
düşük bir bedelle satın alma hakkı tanınması; kiralama süresinin malın ekonomik
ömrünün yüzde sekseninden daha büyük bir bölümünü kapsaması veya finansal
kiralama sözleşmesine göre yapılacak kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin
toplamının malın rayiç bedelinin yüzde doksanından daha büyük bir değeri
oluşturması hâllerinden herhangi birini sağlayan kiralama işlemini,
d)
Kiralayan: Katılım bankaları, kalkınma ve yatırım bankaları ile finansal
kiralama şirketlerini,
e)
Kiracı: Finansal kiralamayı kabul edeni,
f)
Kontrol: Bir tüzel kişinin; sermayesinin, asgari yüzde elli birine sahip olma
şartı aranmaksızın, çoğunluğuna doğrudan sahip olunması veya bu çoğunluğa sahip
olunmamakla birlikte imtiyazlı hisselerin elde bulundurulması veya diğer
hissedarlarla yapılan anlaşmalara istinaden oy hakkının çoğunluğu üzerinde
tasarrufta bulunulması suretiyle veya herhangi bir suretle yönetim kurulu
üyelerinin karara esas çoğunluğunu atayabilme ya da görevden alma gücünün elde
bulundurulmasını,
g)
Kurul: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu,
ğ)
Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu,
h)
Özkaynak: Ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, dönem net kârı,
geçmiş yıllar kârı ve
Kurulca
belirlenecek diğer kalemler toplamından varsa dönem net zararı, geçmiş yıllar
zararı ve Kurulca belirlenecek diğer kalemlerin düşülmesi suretiyle elde edilen
bakiye ile nitelikleri Kurul tarafından belirlenecek sermaye benzeri borçları,
ı)
Şirket: Türkiye’de kurulu finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri ve
finansman şirketlerini,
i)
Şube: Şirketin bağımlı bir parçasını oluşturan ve faaliyetlerinin tamamını veya
bir kısmını kendi başına yapan her türlü iş yerini, ifade eder.
MADDE 4 – (1) Türkiye’de bir şirketin
kurulmasına bu Kanunda öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla Kurulun
en az beş üyesinin aynı yöndeki oyuyla alınacak kararla izin verilir.
(2)
İzin için yapılacak başvurulara ve iznin verilmesine ilişkin usul ve esaslar
Kurulca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
MADDE
5 – (1) Türkiye’de kurulacak bir şirketin;
a)
Anonim şirket şeklinde kurulması ve kurucu ortak sayısının beşten az olmaması,
b)
Pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,
c)
Ticaret unvanında “Finansal Kiralama Şirketi”, “Faktoring Şirketi” veya
“Finansman Şirketi” ibarelerinden birinin bulunması,
ç)
Kurucularının bu Kanunda belirtilen şartları haiz olması,
d)
Yönetim kurulu üyelerinin bu Kanunun kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen
nitelikleri ve planlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek mesleki tecrübeyi
haiz olması,
e)
Nakden ve her türlü muvazaadan ari olarak ödenmiş sermayesinin en az yirmi
milyon Türk Lirası olması,
f)
Ana sözleşmesinin bu Kanun hükümlerine uygun olması,
g)
Kurumun etkin denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısına
sahip olması,
ğ)
Öngörülen faaliyet konularına ait iş planlarını, kuruluşun mali yapısı ile
ilgili projeksiyonlarını, ilk üç yıl için bütçe planını ve yapısal
örgütlenmesini gösteren bir faaliyet programını ibraz etmesi, şarttır.
(2)
Kurul, asgari ödenmiş sermaye tutarını her yıl Türkiye İstatistik Kurumu
tarafından açıklanan yıllık üretici fiyatları endeksindeki artış oranının
gerektirdiği miktarı geçmemek üzere artırmaya yetkilidir. MADDE 18 – (1) Finansal kiralama sözleşmesi;
kiralayanın, kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kişiden veya bizzat
kiracıdan satın aldığı veya başka suretle temin ettiği veya daha önce
mülkiyetine geçirmiş bulunduğu bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı
sağlamak üzere kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmasını öngören
sözleşmedir.
MADDE 30 – (1) Sözleşmede aksi
kararlaştırılmadıkça, sözleşme süresinin dolması, kiracının iflası, ölümü veya
fiil ehliyetini kaybetmesi hâllerinde kendiliğinden sona erer.
(2) Kiracının tasfiye
sürecine girmesi veya tasfiyeye girmeksizin finansal kiralama konusu malın
tahsis edildiği işletmesini tasfiye etmesi hâlinde kiracının talebi üzerine
sözleşmede aksine hüküm yoksa sözleşme, süresinden önce feshedilebilir.
(3) Sözleşmenin
taraflarından her biri sürenin bitiminden en az üç ay önce bildirmek kaydıyla,
mevcut veya yeni şartlar ile sözleşmenin uzatılmasını talep edebilir.
Sözleşmenin uzatılması tarafların anlaşmasına bağlıdır.
MADDE 31 – (1)
Kiralayan, finansal kiralama bedelini ödemede temerrüde düşen kiracıya verdiği
otuz günlük süre içinde de bu bedelin ödenmemesi hâlinde, sözleşmeyi
feshedebilir. Ancak, sözleşmede, süre sonunda mülkiyetin kiracıya geçeceği
kararlaştırılmış ise, bu süre altmış günden az olamaz. Bir yıl içinde
sözleşmede yer alan kira bedellerinden üçünü veya üst üste ikisini zamanında
ödememesi nedeniyle ihtara muhatap olan kiracılarla yapılan sözleşmeler
kiralayan tarafından feshedilebilir.
(2) Taraflardan
birinin sözleşmeye aykırı harekette bulunduğu hâllerde, bu aykırılık nedeniyle
diğer tarafın sözleşmeyi devam ettirmesinin beklenemeyeceği durumlarda sözleşme
feshedilebilir.
(3) Kiracı ve
kiralayan arasında finansal kiralama sözleşmesi ile ilgili ihtilaflarda,
mahkemece finansal kiralama konusu malın ihtiyati tedbir kararı alınarak
kiralayana veya üçüncü bir kişiye bırakılması durumunda kiralayan, mahkemeye
malın rayiç değeri kadar teminat yatırmak suretiyle mal üzerinde tasarruf
edebilir. Şu kadar ki; sözleşmenin feshinin haksız olduğuna karar verilmesi
hâlinde kiralayan, kiracının zararını tazminle yükümlüdür.
MADDE 32 – (1)
Sözleşme sona erdiğinde, sözleşmeden doğan satın alma hakkını kullanmayan veya
bu hakkı bulunmayan kiracı finansal kiralama konusu malı derhâl geri vermekle
mükelleftir.
MADDE 33 – (1)
Sözleşmenin kiralayan tarafından feshi ile 30 uncu maddenin ikinci fıkrası
uyarınca kiracı tarafından feshi hâllerinde, kiracı malı iade ile yükümlüdür.
İade edilen malın üçüncü kişilere satılması hâlinde sözleşmede aksi bir değer
kararlaştırılmadıkça satış bedelinin, vadesi gelmemiş finansal kiralama
bedelleri ile varsa kiralayanın bunu aşan zararı toplamından düşük olması
durumunda aradaki fark kiracı tarafından kiralayana ödenir.
Sözleşmede aksi bir
değer kararlaştırılmadıkça iade edilen malın satış bedelinin, vadesi gelmemiş
finansal kiralama bedelleri ile varsa kiralayanın bunu aşan zararı toplamından
yüksek olması durumunda aradaki fark kiralayan tarafından kiracıya ödenir. İade
alınan malın üçüncü kişilere finansal kiralama yöntemiyle kiralanması hâlinde
de aynı esaslar uygulanır.
(2) Sözleşme kiracı
tarafından feshedilirse kiracı malı geri vermekle beraber uğradığı zararın
tazminini, kiralayandan talep edebilir.
(3) Sözleşmeden
kaynaklanan borçlara karşılık teminat olarak alınan ipoteklerin paraya
çevrilmesinde 2004 sayılı Kanunun 150/ı maddesi hükümleri uygulanır. (4)
Kiracının bu Kanunda belirtilen süreler içinde borcunu ödememesinden dolayı
kiralayan tarafından noter aracılığıyla kiracıya gönderilen fesih ihtarnameleri
hakkında 2004 sayılı Kanunun 68/b maddesi hükümleri uygulanır.