İş davaların yetki konusunu belirlemek için öncelikle iş mahkemelerinin kuruluşu, yerleşim yeri, yetkili mahkeme ve işyeri kavramlarını bilmek gerekir.

5521 sayılı İş mahkemeleri kanunu 1. Maddesi uyarınca; “İş Kanununa göre işçi sayılan kimselerle işveren veya işveren vekilleri arasında iş akdinden veya iş Kanununa dayanan her türlü hak iddialarından doğan hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesi ile görevli olarak lüzum görülen yerlerde iş mahkemeleri kurulur.”

Açılacak bir iş davası, kural olarak davalı ikametgâhında açılabildiği gibi, işçinin işini yaptığı yer mahkemesinde de açılabilir. Burada iki ayrı kuruluşu olan bir şirkete nerede dava açılacağı gündeme gelebilmektedir. Bu durumda da işçinin fiili olarak iş ilişkisini devam ettirdiği yer mahkemesinde dava açmak uygun olacaktır. Şöyle ki İş Mahkemeleri Kanunu 5. Madde “işçinin işini yaptığı işyeri için yetkili mahkemede de bakılabilir. Bunlara aykırı sözleşme muteber sayılmaz.” Diyerek bu duruma açıklık getirmiş ve bu duruma aykırı sözleşmeleri de geçersiz saymıştır.

İş mahkemeleri kanununda işyeri tanımı yokken bu tanım 4857 sayılı İş kanununda belirtilmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu 2. Madde uyarınca; “İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir.  İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.”

İş mahkemelerinde yetki durumu, davanın her aşamasında ileri sürülebilen bir yetkidir ve hâkim de bu durumu resen gözetmektedir.

Bildiğimiz anlamda iş davalarında yetkinin yanında özel kanunlarca belirlenmiş olan Deniz İş Kanunu’na tabi işçiler ile Basın İş Kanunu’na tabi işçiler ile ilgili yetkili mahkemeye de kısaca göz atmak gerekir. Deniz İş Kanunu’na tabi işçilere de 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu uygulanır, genel yetki kuralı onlar için de geçerlidir. Ayrıca 854 Sayılı Deniz İş Kanunu uyarınca; “Hizmet akdinde ayrıca bir hüküm yoksa dava, geminin bağlama limanında iş davalarını bakmaya yetkili mahkemede görülür.” Aynı düzenleme Basın İş Kanunu’na tabi işçiler için de vardır, onların davaları da 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca görülür.

Sonuç olarak, 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 5. Maddesi uyarınca davalının ikametgâhında veyahut işin görüldüğü yer mahkemesinde açılabilir. İş mahkemesi olmayan yerlerde bu dava asliye hukuk mahkemesinde açılmalıdır. Deniz iş ve Basın iş kanunlarına tabi çalışanların da 5521 sayılı kanun hükümlerince yetkili mahkemede dava açmaları gerekmektedir.