Vergi suçları, mükelleflerin, sorumluların veya bu kişilerle hukuki ilişkide bulunan kişilerin Vergi Usul Kanunu’nda tanımlanan tiplerle kanun hükümlerini ihlal etmeleriyle oluşmaktadır.
Vergi usul kanunu, vergi suç ve cezalarının düzenlendiği bir kanunu olduğu için bu kanunda vergi cezalarına da yer verilmiştir. Vergi kanunlarına karşı yapılan aykırı hareketler sonucunda vergi cezalarına başvurulmaktadır. Bu cezalar içerisinde, para cezaları, özgürlüğü bağlayıcı cezalar bulunmaktadır.
Doktrinde birçok sınıflandırma olmasına rağmen vergi suçları; idari vergi suçları ve adli vergi suçları olarak ayrılmaktadır. İdari vergi suçları ise; Vergi zıyaı suçu ve Usulsüzlük suçu olarak ayrılmaktadır.
Vergi Zıyaı Suçu; VUK 341’e göre; “Vergi zıyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden, verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder.”
Vergi zıyaının yanında usulsüzlük fiilleri de vardır. VUK 352. Maddede belirtilen suçlar ikiye ayrılmıştır; birinci derece ve ikinci derece usulsüzlüklerdir. Birinci derece usulsüzlük cezaları ikinci dereceye göre daha fazla ceza öngörmektedir. Burada belirtilen dereceli usulsüzlük cezaları, genel usulsüzlük cezalarıdır. VUK 353. Maddede ise; Özel usulsüzlük cezaları belirlenmiştir.
Adli vergi suçları diye adlandırılan suçlar da Kaçakçılık suçları ekseninde toplanmıştır. Bu suçların işlenmesi halinde hapis cezaları söz konusu olmaktadır. Bunun sebebi de idari vergi cezalarının yetersiz kalması ve efektif bir durum yaratmaktaki pasiflik olmaktadır. VUK 359. Maddede bu suçlar düzenlenmiştir. Usulsüzlük ve vergi zıyaı cezalarının aksine seçimlik hareketli bir suçtur.
VUK 359 suçları a ve b bendine ayrılmıştır.
VUK 359; “a) Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan;
1) Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapanlar, gerçek olmayan veya kayda konu işlemlerle ilgisi bulunmayan kişiler adına hesap açanlar veya defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri vergi matrahının azalması sonucunu doğuracak şekilde tamamen veya kısmen başka defter, belge veya diğer kayıt ortamlarına kaydedenler,
2) Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, Hakkında on sekiz aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Varlığı noter tasdik kayıtları veya sair suretlerle sabit olduğu halde, inceleme sırasında vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi, bu fıkra hükmünün uygulanmasında gizleme olarak kabul edilir. Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgedir.”
Diyerek seçimlik hareketli bir suç olduğunu belirtmiştir. Verilecek ceza da 18 ay ile 3 yıl arasındadır. Bu da bu suçlarda 2 yıldan düşük bir ceza halinde uygulanan Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması hükümlerinin uygulanması imkânını doğurmaktadır. Bu da halk arasında “yatarı olmayan suç” diyebileceğimiz bir duruma getirmektedir ancak her somut olayda bu durum değişir.
VUK 359: “b) Vergi kanunları uyarınca tutulan veya düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti bulunan defter, kayıt ve belgeleri yok edenler veya defter sahifelerini yok ederek yerine başka yapraklar koyanlar veya hiç yaprak koymayanlar veya belgelerin asıl veya suretlerini tamamen veya kısmen sahte olarak düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış gibi düzenlenen belge, sahte belgedir.”
Burada da seçimlik hareketli bir suçtan bahsetmektedir ancak buradaki suçlar sahte belge düzenleyenlere ve kullananlara yönelik olup 3 yıl ile 5 yıl arası ceza öngörmüştür. Yani bu suçlardan herhangi birini işleyen kişinin özgürlüğü bir ceza alacağı kesindir.